Obeležavamo 10 godina od restauracije Kulturne stanice Eđšeg, jedinstvenom izložbom „Povratak u centar” koja će prikazati streljačke spomen-mete, pravljene za nekadašnje pobednike streljačkih takmičenja. Izložba će biti otvorena 1. decembra u 19 sati i trajaće do 12. januara 2023. godine. Zainteresovani će moći da je posete svakog dana od 10 do 18 sati.
Današnja Kulturna stanica Eđšeg nalazi se na lokaciji koja je u 19. veku Novosađanima bila poznata kao Šištat. Šištat (Schießstadt, nemački – strelište) je bio sedište Novosadskog građanskog streljačkog društva, i mesto gde su njegovi članovi mogli da praktikuju gađanje u metu iz puške. Kao i Eđšeg danas, pored sportsko-takmičarske, rekreativne uloge, Šištat je građanima služio i za uživanje u društvenim sadržajima – koncertima, balovima, obrazovnim programima (u jednom periodu postojala je plesna škola). Novosadsko građansko streljačko društvo osnovano je 1790. godine, i bilo je prva društvena organizacija kojoj se moglo slobodno pristupiti, bez obzira na nacionalnu, versku i političku pripadnost – iako su njegovo članstvo neizbežno činili pripadnici imućnijih društvenih staleža (mahom lovci), budući da su troškovi bavljenja streljaštvom (u vidu opreme i pomoćnih sredstava) tada bili izuzetno visoki. Od svog nastanka Društvo je redovno funkcionisalo (uz par kraćih prekida) preko stopedeset godina, sve do drugog svetskog rata koji je doveo do njegovog gašenja.
Dugotrajno delovanje Novosadskog građanskog streljačkog društva ostavilo je traga u kulturnoj istoriji grada, kako u vidu tradicije i široke popularnosti samog sporta, tako i u pogledu materijalnog nasleđa – današnja zgrada Eđšega je nekadašnja zgrada Društva, podignuta o stogodišnjici njegovog osnivanja 1890. godine. Kao dragocena kulturna zaostavština i svedočanstvo epohe, sačuvane su streljačke spomen-mete Društva, pravljene za takmičenja koja su se regularno održavala na Strelištu. Ove mete služile su kao svojevrsna odličja-plakete za najbolje strelce, to jest pobednike takmičenja, a pored imena strelca, vrste nadmetanja i datuma održavanja istog, sadržale su i likovne predstave žanr-scena tematski najčešće povezanih sa streljaštvom i lovom. Bile su dokaz i simbol preciznosti dobitnika, i u okviru scena na predstavama uglavnom su imale inkorporiranu simboličnu malu metu u vidu koncentričnih kružnica sa centralnim poljem – većina meta tu ima jednu ili više rupa od hitaca koje su najverovatnije nastajale izvođenjem ceremonijalnog gađanja od strane dobitnika pri svečanoj dodeli nagrada. Preuzete iz srednjoevropskog kulturnog okruženja, mete su ilustrovane pod uticajem austrijskog slikarstva – u ranijem periodu ručno, tehnikom ulja na platnu, dok od početka poslednje dekade 19. veka preovlađuju oleografije (prikazi štampani na kartonu apliciranom na uramljeno platno). Spomen-mete Novosadskog građanskog streljačkog društva držane su i izlagane u zgradi Strelišta, najverovatnije okačene na zidove velike sale kao podsetnik na prošla takmičenja i pobednike, služeći ujedno i kao živopisna dekoracija ambijenta u kojem su strelci provodili vreme. Nakon prestanka rada Društva u Drugom svetskom ratu, zatečene mete sklonjene su na tavan zgrade, da bi po završetku rata bile pronađene u baraci kraj kanala Dunav-Tisa-Dunav, u kojoj se tada nalazila prva posleratna novosadska streljana. Odatle ih 1952. godine preuzima Branko Mrkić, direktor Srednje fiskulturne škole u Novom Sadu, i kasnije predaje Vojvođanskom muzeju.
Danas se u Muzeju Vojvodine u okviru zbirke Istorija fizičke kulture i sporta Vojvodine čuva kolekcija od 160 spomen-meta Novosadskog građanskog streljačkog društva, a trideset meta iz ove celine koje su izložene na postavci, nakon više od sedam decenija ponovo se nalaze na mestu za koje su bile napravljene i u kojem su izlagane. Pored ovih odabranih meta, koje ilustruju tematski i istorijski raspon kolekcije (počev od najstarije sačuvane, iz 1863. godine), izložena su i dva plakata iz 1893. koji su pozivali na takmičenja u gađanju, kao i puška za precizno gađanje iz sredine 19. veka, najverovatnije korišćena za gađanje na ovom mestu. Među metama se kao posebno značajne za ovu prigodu izdvajaju meta iz 1890. godine, nastala povodom proslave stogodišnjice postojanja Društva i podizanja nove zgrade, i meta iz 1896. godine nastala u čast dugogodišnjeg predsednika Društva Jozefa Gajgera, a na kojoj se nalazi prikaz zgrade koji vrlo verovatno predstavlja tadašnju novu zgradu Streljačkog društva, odnosno današnju zgradu Kulturne stanice Eđšeg.
